Κοιτώντας την κίνηση στο Google Maps στην ευρύτερη γειτονιά μας, βλέπεις με απογοήτευση πως τόσο η Κωνσταντινούπολη, όσο και το Κάιρο έχουν τα ίδια χάλια με την Αθήνα. Κίνηση συνεχή μποτιλιαρίσματα, μεγάλα ποσοστά ρύπανσης. Δεν ξέρω ποια από τις τρεις πόλεις είναι χειρότερη (υποθέτω η Αθήνα) αλλά οι άλλες δυο έχουν τριπλάσιο πληθυσμό από την Αθήνα, μεγαλύτερο και από την Ελλάδα (+15 εκ.).

Το λεκανοπέδιο της Αττικής κατοικείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Είναι λοιπόν μια περιοχή όπου κάποιοι δρόμοι προϋπήρχαν, ως συντομότεροι στη μορφολογία εδάφους και κάποιοι άλλοι ανοίχθηκαν με βάση τα δεδομένα (πληθυσμιακά και οικονομικά) της εποχής. Το αναπτυξιακό μοντέλο που ακολουθήθηκε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο αποδείχτηκε τελείως λάθος: Υδροκεφαλισμός, υπερσυγκέντρωση, αστυφιλία. Τη στιγμή που άλλες Ευρωπαϊκές χώρες διεύρυναν τα πάρκα στο κέντρο της πρωτεύουσάς τους, στην Αττική κόβαμε τα δέντρα και φυτεύαμε τσιμέντο. Σήμερα το φαινόμενο της «αστικής νησίδας» έχει καταστεί εφιάλτης για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου.

Το τσιμέντο απορροφά τη ζέστη και λειτουργεί ως φούρνος από Μάιο ως Οκτώβριο. Ως αποτέλεσμα οι ενεργειακές ανάγκες του κλιματισμού αυξάνονται δυσανάλογα. Τα κλιματιστικά πετούν έξω από τους ψυχόμενους χώρους ζεστό αέρα, ανεβάζοντας τη θερμοκρασία περιβάλλοντος, τοπικά και εν τέλει συνολικά. Επιτείνουν λοιπόν αυτό που προσπαθούν να αμβλύνουν έτσι χρειάζεται περισσότερη ενέργεια για δεδομένη ψύξη, ενεργειακός κόλαφος, αδιέξοδο! Όλο αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπήρξε καμία απολύτως βιοκλιματική μελέτη όταν χτίζονταν η Αθήνα. Οδηγός ήταν η ανάγκη, οπότε σήμερα τα αδιέξοδα είναι πολλαπλά και συνισταμένη τους η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. Κακά τα ψέματα ο κάτοικος της Αττικής ταλαιπωρείται αφάνταστα και εν τέλει, ζει χειρότερα απ’ ότι ο κάτοικος μιας άλλης περιοχής στην Ελλάδα.

Ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα από το ενεργειακό, είναι το κυκλοφοριακό. Η χάραξη των δρόμων της πόλης με διαμπερή κυκλοφορία στο κέντρο του αστικού ιστού, προκαλεί τρομερά μποτιλιαρίσματα. Σκεφτείτε μια αίθουσα με μια πόρτα μπορούμε να μπούμε ή να βγούμε όλοι ταυτόχρονα; Για σκεφτείτε να υπήρχε ένας περιφερειακός δρόμος γύρω από την αίθουσα και 10 είσοδοι πόσο πιο γρήγορα θα φτάναμε στη θέση μας; Δρόμοι όπως η Κηφισίας, η Μεσογείων, η Φιλολάου, η Κατεχάκη, ο Κηφισός, η Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της λάθος σχεδίασης. Η Αττική Οδός φτιάχτηκε ως περιφερειακός δρόμος για να αποσυμφορήσει την κατάσταση πλέον όμως και αυτή συγκεκριμένες ώρες παρουσιάζει έντονα σημάδια κορεσμού. Αυτό συμβαίνει γιατί τα αυτοκίνητα ως απόλυτος αριθμός είναι τριπλάσια απ’ αυτά που μπορεί να εξυπηρετήσει η χωρητικότητα των δρόμων.  Επίσης υπήρξαν τροποποιήσεις/περικοπές στον αρχικό σχεδιασμό της Αττικής Οδού λόγω κόστους, που επέτειναν το πρόβλημα σε συγκεκριμένα σημεία π.χ. έξοδος Λαμία – Πειραιά, ή έξοδος Κηφισίας στο ρεύμα προς αεροδρόμιο. Αποτέλεσμα: Ατελείωτο μποτιλιάρισμα, ατελείωτοι ρύποι εκτός κάθε ορίου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατάστασης είναι η κάθοδος του Κηφισού στο κομμάτι αμέσως μετά την έξοδο της Αττικής Οδού προς Πειραιά. Εκεί υπάρχει μια νησίδα η οποία οριοθετεί την κυκλοφοριακή σύνδεση με τη Ν. Φιλαδέλφεια. Φτιάχτηκε τη δεκαετία του 1980 όταν ακόμη δεν υπήρχε η Αττική Οδός και τα αυτοκίνητα στο λεκανοπέδιο δεν ξεπερνούσαν τις 850.000. Η ύπαρξη της νησίδας δημιουργεί στένωμα, φαινόμενου μπουκαλιού. Ως αποτέλεσμα ταλαιπωρούνται καθημερινά εκεί δεκάδες χιλιάδες οδηγοί. Δεν λαμβάνεται όμως καμία απόφαση να ξηλωθεί η νησίδα. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αναβλητικότητας που επιτείνει τα αδιέξοδα.

Ένα άλλο τεράστιο ζήτημα είναι η παράνομη στάθμευση. Η δεξιά λωρίδα ακόμη και κεντρικών οδών όπως η Ακαδημίας, η Αλεξάνδρας, η Μεσογείων, η Κηφισίας και οι περισσότεροι δρόμοι στο κέντρο της Αθήνας ασφυκτιούν από τα παρανόμως παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Η παράνομη αυτή πρακτική έχει ως αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η κυκλοφορία των αστικών λεωφορείων, των οχημάτων τροφοδοσίας αλλά και των Ι.Χ. Έτσι διογκώνεται το πρόβλημα του μποτιλιαρίσματος, των ρύπων, της καθυστέρησης. Για τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου το κυκλοφοριακό τείνει να καταστεί το κυριότερο πρόβλημα της υποβαθμισμένης ζωής τους. Υπολογίζεται πως εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά χάνουν πάνω από 15 λεπτά αναζητώντας μια θέση στάθμευσης. Ταυτόχρονα περίπου 14.000 άνθρωποι το χρόνο χάνουν τη ζωή τους στην Ελλάδα λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται κυρίως από τα ατελείωτα μποτιλιαρίσματα σε συνδυασμό με την παλαιότητα του στόλου: Ο μέσος όρος ηλικίας των αυτοκινήτων είναι τα 17 έτη και ο μέσος όρος ηλικίας των φορτηγών είναι τα 22 έτη. Μια από τις χειρότερες επιδόσεις στην Ε.Ε. των 27.

Την ίδια στιγμή κοντά στα δυο εκατομμύρια οχήματα δεν περνούν ΚΤΕΟ. Ανάμεσά τους πολλές εκατοντάδες χιλιάδες οχήματα δεν πληρώνουν τέλη κυκλοφορίας και δεν ασφαλίζονται. Αυτά τα οχήματα δημιουργούν μια παραβατική μάζα και αποτελούν κινητή βόμβα για την οδική ασφάλεια και τη δημόσια υγεία. Η παράνομη κυκλοφορία τους, στραγγαλίζει την ατμόσφαιρα, την κίνηση στους δρόμους, αυξάνει τις επισφάλειες και εν τέλει το κόστος για τους συνεπείς πολίτες. Αν υπάρξει πολιτική βούληση εφαρμογής των νόμων άμεσα θα δούμε μείωση στα ασφάλιστρα, βελτίωση στην ποιότητα του αέρα και μείωση του κυκλοφοριακού. Παράλληλα αν γίνει πιο αυστηρός ο έλεγχος της νομιμότητας των ΚΤΕΟ, δεκάδες χιλιάδες οχήματα θα πάψουν να κυκλοφορούν.

Αρκούν όμως αυτά;

Προφανώς όχι. Για να σωθεί η Αττική, να αντιστραφεί η σημερινή τάση και να αρθεί το αδιέξοδο ώστε να καταστεί μια βιώσιμη περιφέρεια χρειάζεται ολιστική πολιτική. Η οποία πρέπει να λαμβάνει υπόψη το κεντρικό πρόβλημα, τον υπερπληθυσμό του Λεκανοπεδίου. Απαιτούνται πολιτικές αποκέντρωσης (ας ξεκινήσουμε από τα υπουργεία και τις δημόσιες υπηρεσίες) αλλά και προώθηση της ηλεκτροκίνησης, της μικροκινητικότητας, δημιουργία ζωνών χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών ρύπων, πάνω απ’ όλα όμως απαιτείται αλλαγή συνηθειών, νοοτροπίας και κουλτούρας. Αυτό έρχεται μέσα από την παιδεία.

Είναι σίγουρο πως για να είναι βιώσιμη περιφέρεια στο μέλλον η Αττική απαιτούνται δράσεις με αυστηρό χρονοδιάγραμμα.

Άμεσα:

• Αποθαρρύνεται η χρήση των Ι.Χ. αυτοκινήτων στην πόλη (τέλος Δακτυλίου, περιβαλλοντικό τέλος, αστυνόμευση παράνομης στάθμευσης)
• Προωθείται η μικροκινητικότητα, δίδεται προτεραιότητα κυκλοφορίας σε πεζούς, ΜΜΜ, πατίνια και ποδήλατα έναντι των αυτοκινήτων.
• Μειώνεται το όριο ταχύτητας από τα 50km/h στα 30km/h
• Ανάπτυξη υποδομής για τη φόρτιση ηλεκτρικών οχημάτων
• Εξηλεκτρισμός του στόλου των ταξί
• Ανανέωση του στόλου των φορτηγών Δ.Χ.
• Εφαρμογή νόμου για τεχνική, ασφαλιστική ενημερότητα, νομιμότητα ΚΤΕΟ.
• Ζώνες χαμηλών ή μηδενικών ρύπων.
• Οικονομικότερος φωτισμός στους δρόμους

Μεσοπρόθεσμα:

• Επέκταση του Μετρό και της Αττικής Οδού.
• Πολιτικές αποκέντρωσης μετεγκατάσταση υπουργείων, δημόσιων φορέων.
• Φορολογικά κίνητρα για μετεγκατάσταση εταιρειών και ελεύθερων επαγγελματιών εκτός Αττικής.

Μακροπρόθεσμα:

• Απαγόρευση κυκλοφορίας οχημάτων με θερμικό κινητήρα στο κέντρο της πόλης, χρήση μόνο ηλεκτρικών οχημάτων εντός πόλης.